بازخوانی چالش های دریاچه ارومیه-۱
95 درصد از دریاچه ارومیه خشک شد
روند خشک شدن دریاچه ارومیه از سال ۷۶ شروع شد اما سال جاری با خشک شدن ۹۵ درصد این تالاب بین المللی، بدترین وضعیت تاریخ دریاچه از نظر کم آبی رقم خورده است.
خبرگزاری مهر - گروه استان ها- سکینه اسمی: پارک ملی دریاچه ارومیه به مساحت ۵۴۰۰ کیلومترمربع و با داشتن آب شور، بزرگترین دریاچه ایران بشمار می رود یا می رفت، سطح تراز دریاچه ارومیه در شرایط نرمال حدود ۱۲۷۷ متر بوده که مساحت آن به ۵۴۰۰ کیلومترمربع و حجم آب به ۳۲ میلیارد مترمکعب می رسد، اما در جدید ترین آمار منتشره از شرایط دریاچه ارومیه، تراز این پهنه آبی ۴ متر کمتر از شرایط نرمال اکولوژیک است.
حجم آب نگین آبی آذربایجان غربی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱.۴۵ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۴۹۰ میلیون مترمکعب کاسته شده و به ۲.۲۴ میلیارد مترمکعب رسیده است.
تراز دریاچه ارومیه ۴ متر کمتر از شرایط نرمال اکولوژیک است
بر اساس آخرین آمار منتشره در روز ۴ مردادماه، تراز دریاچه ارومیه با ۴۶ سانتی متر کاهش نسبت به مدت مشابه پارسال به ۱۲۷۰.۴۹ رسیده که ۱۶ سانتی متر هم نسبت به ابتدای سال آبی مهر ۱۴۰۱ افت کرده و با میانگین بلندمدت ۴.۰۱ متر فاصله دارد.
همچنین بر مبنای همین آمار، وسعت دریاچه ارومیه با ۹۴۹.۵۲ کیلومترمربع کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل و ۱۷۸.۱۸ کیلومترمربع کاهش نسبت به یک مهر ۱۴۰۰ ابتدای سال آبی به ۱۸۴۸.۵۴ کیلومتر مربع رسیده است.
اگر سطح تراز دریاچه ارومیه تا آخر مهرماه، ۵۰ سانتی متر کاهش داشته باشد، سطح تراز دریاچه به رقم ۱۲۷۰ خواهد رسید که با این وضعیت، آینده خوبی برای دریاچه ارومیه متصور نیستیم و بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل خشک می شود حجم آب نگین آبی آذربایجان غربی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱.۴۵ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۴۹۰ میلیون مترمکعب کاسته شده و به ۲.۲۴ میلیارد مترمکعب رسیده است.
از سال آبی ۷۷-۷۶ تا کنون با پررنگ شدن تغییرات اقلیمی، بخصوص خشکسالی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، افزایش برداشت از منابع آبی حوضه بخصوص در بخش کشاورزی و به دنبال آن توسعه بی رویه و غیراصولی اراضی کشاورزی، افزایش سدسازی در حوضه آبریز، حفر هزاران چاه غیر مجاز و تخلیه آب های زیرزمینی، راه اندازی میانگذر، عدم تأمین حق آبه زیست محیطی، حجم آب وارده کاهش پیدا کرد و نهایتا سطح تراز پایین رفت.
قبل از تشکیل «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» تدوین و تصویب برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه مهم ترین اقدام برای حفظ و احیای دریاچه بشمار می رود و تا پیش از سال ۹۴ و تشکیل ستاد احیا هر سال به صورت متوسط سالانه ۴۰ سانتیمتر از سطح تراز این حوزه آبی کاهش می یافت.
بر اساس گفته معاون فنی محیط زیست آذربایجان غربی میزان تبخیر سالانه دریاچه ارومیه حدوداً ۷۰ سانتیمتر است، و با این روند، اگر سطح تراز دریاچه ارومیه تا آخر مهرماه، ۵۰ سانتی متر کاهش داشته باشد، سطح تراز دریاچه به رقم ۱۲۷۰ خواهد رسید که با این وضعیت، آینده خوبی برای دریاچه ارومیه متصور نیستیم و بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل خشک می شود.
آیا طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه شکست خورده است؟
در سالهای ۹۳ و ۹۴ با تشدید بحران دریاچه ارومیه و خشک شدن ۹۵ درصدی ستاد احیا تشکیل و قرار شد در مدت زمان ۱۰ ساله با اجرای طرح های مختلف این زیست بوم به تراز اکولوژیک برسد.
با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار شد در کنار برخی اقدامات همچون مدیریت سدسازی در استانهای حوضه آبریز با اجرای طرح های بهکاشت، نکاشت، آبیاری تحت فشار و هم مدیریت بهینه آب در حوزه کشاورزی، طرح های انتقال آب بین حوضه ای (انتقال آب از زاب)، رهاسازی پساب فاضلاب شهرهای تبریز و ارومیه وضعیت بهبود یابد.
بعد از تشکیل ستاد در سال ۹۴ و بارش های مناسب در چند سال اول وضعیت دریاچه بهبود نسبی یافته بود اما پس از گذشت ۸ سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و صرف ۲۰، ۸۴۱ میلیاردریال اعتبار نه تنها دریاچه ارومیه احیا نشد بلکه عدم اتمام طرح های مصوب و راکد ماندن طرح های مهم و کلیدی ستاد احیا همچون طرح انتقال آب از زاب و عدم اتمام تصفیه خانه های فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز به همراه کاهش بارش ها سال جاری وضعیت این تالاب بین المللی به شرایط وخیم و بحرانی در سالهای ۹۳ تا ۹۴ بازگردانده است.
با بحرانی شدن وضعیت دریاچه ارومیه در ابتدای دهه حاضر یکی از سوالات مهم و کلیدی در سطح متخصصین و عامه مردم این بود که دلیل یا علل وقوع چنین شرایطی در این دریاچه چیست؟ آیا طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه شکست خورده است؟
شاید پاسخ دقیق این سوال به سبب انحلال ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از ۸ سال با هزاران میلیارد هزینه بدون نتیجه و نیمه تمام ماندن طرح های مهم و کلیدی این ستاد پاسخ این سوالات را گرفتار ابهام کند اما پس از تشدید وضعیت بحرانی این تالاب این دفعه مجلس مبادرت به طرح تحقیق و تفحض از ستاد احیای دریاچه ارومیه را مطرح کرده است که باید منتظر ماند و دید آیا این طرح می تواند به ده ها سوال بی جواب در مورد ستاد احیا پاسخ روشنی بدهد یا نه؟
اقدامات دولت قبل در مورد دریاچه ارومیه بیشتر از کار تبلیغات بود و از ۲۰۰۰ میلیارد تعیین شده برای برای احیای دریاچه توسط دولت قبل فقط ۵۰ میلیارد هزینه شده است
هر چند افزایش بیشتر از سه برابری اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ترک خوردگی تونل انتقال آب سد کانی سیب، عدم تأمین حق آبه دریاچه امسال از جانب وزارت نیرو، حرف و حدیث های فراوان در مورد مشکلات فنی میانگذر دریاچه ارومیه پاسخ روشنی به ناموفق بودن طرح های ستاد احیاست اما هنوز کور سوی امید مردم و متخصصان به همت دولت سیزدهم برای بهبود وضعیت وضعیت نسبی دریاچه ارومیه باقی است.
بر اساس آمار غیررسمی بیشتر از ۹۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه حفر شده که این امر باعث تخلیه آب های زیرزمینی و تشدید شدن وضعیت خشکسالی در استان شده است.
تیرماه سال جاری در جریان سفر دادستان دیوان محاسبات کل کشور عنوان شد که اقدامات دولت قبل در مورد دریاچه ارومیه بیشتر از کار تبلیغات بود و از ۲۰۰۰ میلیارد تعیین شده برای برای احیای دریاچه توسط دولت قبل فقط ۵۰ میلیارد هزینه شده است، در مورد اعتبارات هم، طبق بررسی های صورت گرفته آنچه هزینه شده، در بعضی بخش ها یک چهارم میزان گفته ها و تبلیغات بود.
علی کامیار در این سفر در جمع خبرنگاران ارومیه اظهار نمود: با وجود این که دولت گذشته ادعا می کرد که بیشتر از میزان مورد نیاز برای طرح های احیای دریاچه ارومیه تزریق کرده اما تنها یک چهارم آن مبلغ بوده است و دولت بیشتر از این که عمل عمل باشد اهل شعار و تبلیغات بود.
کارشناسان عدم مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی و سایر بخش ها، افزایش دمای هوا به همراه عدم تحقق حق آبه مورد نیاز دریاچه و هم نیمه تمام ماندن طرح های مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه همچون انتقال آب از سد کانی سیب و تصفیه خانه را از مهم ترین علل بازگشت دریاچه به شرایط بحرانی عنوان می کنند این در حالیست که کاهش بارش ها و افزایش تبخیر به همراه عدم تأمین حق آبه مورد نیاز امسال این وضعیت را تشدید کرده است.
پیامدهای تشدید بحران دریاچه ارومیه چه خواهد بود؟
بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست بروز طوفان های گردوغبار نمکی، کویرزایی در داخل پارک ملی دریاچه ارومیه، نابودی تنوع زیستی گیاهی و جانوری منطقه، تشدید، تغییر و نوسانات اقلیمی در منطقه، تهدید جمعیت حیات وحش جزایر و اکوسیستم آبی، تهدید اراضی و باغات کشاورزی و حتی جوامع سکونت گاهی در اطراف دریاچه، کاهش شدید ذخایر «آرتمیا ارومیانا» در سطح دریاچه، کاهش شدید در جمعیت پرندگان مقیم و مهاجر، الحاق خشکی های داخل دریاچه به یکدیگر و نابودی ارزش های زیستی در دریاچه بخشی از نتایج این بحران زیست محیطی است که نه تنها استانهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه بلکه بخش بزرگی از کشور را درگیر خواهد نمود.
با خشک شدن دریاچه ارومیه بیشتر از ۱۰ میلیارد تن نمک به صورت گردوغبار و طوفان بر سر مردم این ناحیه فرو خواهد ریخت و این بحران تنها گریبان آذربایجان غربی را نمی گیرد، بلکه خیلی از مناطق کشور را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
معیشت و زندگی مردم منطقه شمال غرب کشور بخصوص استانهای آذربایجان غربی و شرقی با بهبود شرایط بحرانی دریاچه ارومیه ارتباط مستقیمی دارد، با بازگشت وضعیت دریاچه ارومیه به شرایط کم آبی، معیشت و زندگی نزدیک به ۱۵ میلیون نفر مردم منطقه به خطر خواهد افتاد.
افزایش ۳ برابری سطح زیر کشت کشاورزی در حوضه های آبریز دریاچه ارومیه
هم حالا اجرای طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال ها تغییر چندانی نیافته و در زمینه الگوی کشت هم خیلی کار عملی صورت نگرفته است.
بخش کشاورزی با ۹۲ درصد، بزرگترین مصرف کننده آب بشمار می رود و بیشتر از ۸۰ درصد منابع آب هم به سبب استفاده نکردن از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش به هدر می رود.
از سال ۸۰ تابحال سطح زیر کشت کشاورزی سه برابر افزایش پیدا کرده و این مورد مصرف آب را افزایش داده است در خیلی از مناطق آذربایجان غربی همچنان کشاورزان از شیوه های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می نمایند و این روش ها بیشترین سهم مصرفی آب را به دنبال دارد.
کشاورزی در اواخر دهه ۸۰ شمسی، محور توسعه آذربایجان غربی عنوان شد و بر همین مبنا این بخش بدون ضابطه و غیرکارشناسی گسترش یافت، بر همین مبنا افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی بدون توجه به استفاده از شیوه های نوین آبیاری، مصرف آب را در این عرصه به صورت سرسام آوری افزایش داد.
در هفته های اخیر با تشدید بحرانی شدن دریاچه ارومیه وزیر نیرو در سفری یک روز ضمن بازدید از دریاچه ارومیه به بررسی طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه هم پرداخت، محرابیان در جمع خبرنگاران ارومیه با اعلان اینکه بخش کشاورزی بعنوان یکی از مسائل مهم در مدیریت آب در کشور بشمار می رود اظهار داشت: از سال ۸۰ تابحال سطح زیر کشت کشاورزی سه برابر افزایش پیدا کرده و این مورد مصرف آب را افزایش داده است.
وزیر نیرو اظهار داشت: البته با روش های آبیاری نوین میتوان با حفظ اراضی ولی با مدیریت آب و کاهش شدید مصرف آب در این بخش به احیای دریاچه کمک کرد و معیشت مردم به خطر نیفتد که این امر در دستور کار دولت قرار دارد.
ترک خوردگی تونل انتقال آب طرح کلیدی و مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه
تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه که از دو سال پیش تا کنون افتتاح آن به زمانی دیگری موکول می شود و حتی در صورت بهره برداری، باز هم آب کافی برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه را مسیر نخواهد کرد، حالا براساس اعلام مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیرو؛ «به طول ۷۰۰ متر ترک خورده است».
ترک خوردگی های مختلف تونل انتقال آب به طول ۷۵۰ متر، انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده است مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اعلان اینکه ترک خوردگی های مختلف تونل انتقال آب به طول ۷۵۰ متر، انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده است، اظهار نمود: شتاب زدگی در مطالعات و آبگیری زودتر از موعد تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه، سبب بروز ترک خوردگی های مختلف در این تونل شده است.
کریم شیبانی افزود: عملیات اجرایی ترمیم نقاط ضعف گذشته با سرعت به پیش می رود و امیدواریم تا آخر سال زمینه انتقال ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب به صورت سالانه از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه را مهیا نماییم.
اظهارات کریم شیبانی در حالی صورت می گیرد که استاندار آذربایجان غربی اواخر هفته گذشته در دیدار با اساتید دانشگاهی فعال در حوزه احیای دریاچه ارومیه با تکیه بر لزوم گفت و گوی شفاف و صادقانه با مردم در بحث احیای دریاچه ارومیه اضافه کرد: تنها ۷۵۰ متر از راه اندازی کامل تونل انتقال آب به دریاچه باقی مانده و مشکل حادی برای اتمام آن وجود ندارد.
طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه به نتیجه نرسید
سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه در مورد آخرین وضعیت دومین دریاچه شور دنیا اظهار داشت: هم اکنون دریاچه ارومیه روزهای بحرانی را پشت سر می گذارد و متأسفانه افزایش تبخیر به همراه کاهش آب ورودی به این تالاب وضعیت را تشدید کرده است.
حجت جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلان اینکه با بیان این که با ادامه این روند در هفته های آتی بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل از بین می رود، اظهار نمود: روزهای آتی با تداوم افزایش تبخیر تابستان سال جاری این بخش از دریاچه به صورت کامل خشک می شود و از بین می رود.
هم حالا اجرای طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال ها تغییر چندانی نیافته است سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه افزود: در صورت اتمام طرح های انتقال آب از سد کانی سیب، انتقال آب از سد سیلوه و تصفیه خانه های ارومیه و تبریز در مجموع یک میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر می شد که این طرح ها متأسفانه به نتیجه نرسیدند.
وی با تکیه بر این که در حوزه کشاورزی و مدیریت آب در حوزه در طول فعالیت ستاد کم کار شده است، اظهار داشت: الان اجرای طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی چندان تأثیرگذار نبوده و راندمان آبیاری در بخش کشاورزی در این سال ها تغییر چندانی نیافته و در زمینه الگوی کشت هم خیلی کار نکرده ایم باید این بخش مورد توجه ویژه قرار گیرد.
جباری در مورد راهکارهای نجات بخشی دریاچه ارومیه اظهار داشت: در کنار توجه به مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی باید راه اندازی و توسعه منابع آبی ذخیره جدید در استان جلوگیری شود با عنایت به تداوم وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه نباید شاهد راه اندازی، توسعه و منابع آبی ذخیره جدید در استان باشیم.
وی تسریع در اتمام طرح های مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه را مورد تاکید قرار داد و اظهار داشت: نجات دریاچه ارومیه نیازمند تأمین آب و حق آبه مورد نیاز آن است و بخشی از این نیاز با اتمام پروژه های مهم ستاد احیا همچون انتقال آب از سدکانی سیب و اتمام تصفیه خانه های ارومیه و تبریز است.
لزوم بازبینی در برنامه ها و سیاست ها برای اجرای طرح های مؤثر در احیای دریاچه ارومیه
استاندار آذربایجان غربی ضمن اشاره به ضرورت بازبینی در برنامه ها و سیاست ها برای اجرای طرح های مؤثر در احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: این استان، نیازمند نهضت ترویج برای کاهش مصرف آب بخش کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان و بهره برداران است.
محمدصادق معتمدیان روز پنجشنبه در گفتگوی خبری با اعلان اینکه باید توجه ویژه ای به حوزه نرم افزاری و تدوین برنامه های مؤثر در حوزه ترویج کشاورزی استان بخصوص حوضه آبریز دریاچه شود، اضافه کرد: اولویت اول ما در بخش کشاورزی، آموزش و ترویج است که در این خصوص، علاوه بر اجرای برنامه ها توسط سازمان جهاد کشاورزی، باید از ظرفیت رسانه ها، مطبوعات، علما و دانشگاهیان هم استفاده نمود.
استاندار آذربایجان غربی با تکیه بر این که ما عزم جدی برای احیای دریاچه ارومیه داریم، افزود: در این خصوص، باید خود مردم هم پای کار باشند و در راه احیا، نقش خویش را به خوبی ایفا کنند.
معتمدیان با اعلان اینکه عمده اقدامات در جهت احیای دریاچه ارومیه طی سالهای قبل در زمینه سخت افزاری نظیر راه اندازی سد، تونل، انتقال آب، ساخت تصفیه خانه و نظایر آن تدوین و اجرا شده، اظهار نمود: رویکرد نرم افزاری باید جایگزین بخش سخت افزاری شود و نخستین گام هم در این عرصه، ترویج کشاورزی با الگوی کشت مناسب می باشد.
در کنار بخش کشاورزی، افزایش سدسازی و حفر بیشتر از ۹۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز، مشکلات فنی میانگذر دریاچه ارومیه، عدم تأمین حق آبه موردنیاز دریاچه ارومیه در کنار کاهش بارشها و خشکسالی در کنار عدم موفقیت طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه دست به دست هم داده اند تا امروز وضعیت دریاچه ارومیه در بحرانی ترین وضعیت تاریخی خود قرار گیرد که در خبرگزاری مهر در چارچوب یک پرونده تمام این علل به صورت کارشناسی بررسی و منتشر خواهد شد.
خبرگزاری مهر در نظر دارد در چارچوب یک پرونده وضعیت دریاچه ارومیه، طرح ستاد احیا و علل تشدید بحرانی شدن دومین دریاچه شور دنیا را در سه استان حوضه آبریز آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به صورت کارشناسی و علمی بررسی که در گزارش های بعدی این خبرگزاری می توانید این پرونده را دنبال کنید.
در گزارش های پرونده بررسی وضعیت دریاچه ارومیه، علل و راهکارهای آنکه از جانب خبرگزاری مهر پیگیر می شود در گزارش های جداگانه میزان تأثیرگذاری، آخرین وضعیت و راهکارهای هر کدام از دلایل به وجود آمدن وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بررسی می شود.
منبع: حیوان خانگی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب