بررسی علمی راهكارهای علاج بخشی خلیج گرگان؛
نرخ رسوب گذاری خلیج گرگان 100 برابر میانگین سایر دریاها
به گزارش حیوان خانگی چالش اصلی خلیج گرگان افزایش رسوبات این محیط آبی است كه از راه رودهای منتهی به این خلیج و همینطور دریای خزر وارد آن می شود و به اعتقاد محققان حوزه رسوب شناسی دریایی راهكار نجات بخشی لایروبی این خلیج با عنایت به وسعت آن غیر ممكن است؛ ولی می توان از راه تله های رسوب گیری میزان رسوبات واردشده به خلیج گرگان را كم كرد، ضمن آنكه نرخ رسوب گذاری در آن تقریباً ۱۰ برابر نرخ رسوب گذاری مناطق ساحلی دریای خزر و حدود ۱۰۰ برابر میانگین نرخ رسوب گذاری سایر دریاها و دریاچه ها است.
به گزارش حیوان خانگی به نقل از ایسنا، خلیج گرگان بزرگترین خلیج دریای خزر است كه بر اثر پیشروی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه جزیره میانكاله در جنوب شرقی دریای خزر تشكیل شده و تنها خلیج "خزر" در محدوده جغرافیایی ایران است. این خلیج در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانكاله و لپوی زاغمرز (در استان های گلستان و مازندران) بعنوان اولین مجموعه تالاب بین المللی جهان در لیست تالاب های كنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا ثابت شود نه فقط این خلیج، بلكه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانكاله (پناهگاه حیات وحش) و تالاب بین المللی گُمیشان یك مجموعه پرارزش زیست محیطی است. خلیج گرگان بخشی از پناهگاه حیات وحش میانكاله به حساب می آید.
به گفته دكتر لك، رئیس پژوهشكده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور این خلیج همواره با چالش ورود رسوب مواجه بوده است، ولی امروز به علت توسعه بنادر و استقرار مردم در اطراف خزر، این امر به چالش تبدیل گشته است.
اخیرا هم طرح جامع ملی خلیج گرگان و جزیره میانكاله مطرح شده كه به قول محققان حوزه رسوب شناسی دریایی از آنجایی كه چالش امروز این خلیج مربوط به رسوب است، در تیم تحقیقاتی این طرح محققانی از حوزه رسوب شناسی دریایی حضور ندارند.
دكتر لك اعتقاد دارد اجرای هر طرح جامعی برای این محیط آبی نیازمند استفاده از یافته های علمی و مطالعات پیشین با استفاده از توانمندی دانشگاه ها و مشاغل و همینطور دریافت پیشنهادات كوتاه مدت برای حفاظت از تالاب میانكاله و خلیج گرگان است.
جریان های طبیعی كه به ضرر خلیج گرگان است
دكتر راضیه لك، رئیس پژوهشكده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور در گفتگو با ایسنا، با اشاره به چالش های خلیج گرگان و جزیره میانكاله، اظهار داشت: "خلیج گرگان" در حال خشك شدن است و این امر یكی از چالش های اصلی این محیط آبی به شمار می شود و دلیل آن این است كه ساحل به سمت خلیج پیشروی می كند، به این مفهوم كه دریا به سمت عقب می رود.
وی با اشاره به اینكه خلیج گركان تالاب "میانكاله" از لحاظ محیط رسوبی یك محیط رسوبی لاگون و بریراسپیت (سد ماسه ای) هستند، اظهار نمود: در چنین محیط هایی بالانس آب و رسوب توسط كانال های طبیعی بوجود آمده در سطح سد ماسه ای كه رابط لاگون و دریای باز است، برقرار می شود.
لك خاطرنشان كرد: منشا رسوب خلیج فارس علاوه بر رودخانه های منتهی به این خلیج كه غالبا از ارتفاعات البرز سرچشمه می گیرند، رسوبات سمت دریای خزر هم هست كه به این خلیج وارد می شود، ضمن آنكه رسوبات با منشا بادی را هم باید به این حجم از رسوبات اضافه كرد.
وی با بیان این كه آب خلیج گرگان تابعی از سطح آب دریای خزر است، تصریح كرد: این خلیج در انتهای دریای خزر بوده و جهت جریان های این دریا بگونه ای است كه بر اثر جریان های موازی با ساحل، رسوبات را به سمت شرق می برند و در انتهای سمت شرقی مقداری از این رسوبات به داخل خلیج گرگان وارد می شود.
وی افزود: از آنجایی كه خلیج گرگان، محیط "لاگون" و آرام است، رسوبات نمی توانند برگردند؛ ازاین رو رسوب واردشده به این خلیج، در این محیط به تله می افتد. این چرخه باعث افزایش رسوب در خلیج می شود و در صورت لایروبی احتمال وارد شدن رسوبات بیشتر افزایش می یابد و عدم بازگشتن این رسوبات از خلیج گرگان هم وجود دارد و حتی امكان دارد با لایروبی، بحران این خلیج بیشتر شود.
به گفته این محقق رسوب شناس دریایی، كنترل نوسانات آب این خلیج از توان ما خارج است؛ ولی از جانب دیگر كنترل عمق خلیج گرگان مهمترین پارامتر برای مقابله با خشك شدن آن و كاهش سطح تبخیر خواهد بود.
نرخ فرونشست زمین در محدوده حوزه آبخیز گرگانرود
كاهش مخاطرات و مطالعات بیشتر
رئیس پژوهشكده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور با طرح این پرسش كه چگونه می توان عمق خلیج گرگان را حفظ كرد و یا افزایش داد، اضافه كرد: تابحال عمده راهكار عرضه شده برای رفع چالش خلیج گرگان بر روی لایروبی كانال های طبیعی "چپاقلی" و "آشوراده" متمركز بوده است، اما آیا با لایروبی این دو كانال مشكل خلیج گرگان رفع می شود و می توان عمق خلیج را افزایش داد و یا امكان دارد با آورد رسوب بیشتر از سمت دریا به سمت خلیج و به تله افتادن رسوبات در محیط آرام و لاگونی خلیج، مشكل آن بیشتر شود؟
به گفته لك، نرخ رسوب گذاری در خلیج گرگان غیرمتعارف و تقریباً ۱۰ برابر نرخ رسوب گذاری مناطق ساحلی دریای خزر و حدود ۱۰۰ برابر میانگین نرخ رسوب گذاری سایر دریاها و دریاچه ها است.
وی با بیان این كه علت بالا بودن نرخ رسوبات در خلیج گرگان الگوی جریانات در بخش شرقی دریای خزر و محیط لاگونی خلیج گرگان است، خاطرنشان كرد: اینكه چرا تابحال این مشكل وجود نداشت، دلیل اصلی آنرا باید به نوسانات سطح آب دریای خزر نسبت داد.
رئیس پژوهشكده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور افزود: در زمان بالا بودن سطح آب دریای خزر، سطح آب خلیج گرگان هم بالا می رود و در نتیجه دریا به سمت ساحل پیشروی می كند و در زمان پایین رفتن سطح آب دریای خزر سطح آب خلیج گرگان هم پایین می رود، ساحل به سمت دریا پیشروی می كند و در نتیجه پدیده خشك شدن سواحل دیده می شود.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: اجرای طرح های ممانعت از ورود رسوب رودخانه های قره سو و گرگانرود پیش از رسیدن به دریای خزر و همینطور راه اندازی موانعی در دریا عمود بر ساحل شبه جزیره میانكاله به منظور كاهش رسوب وارده به انتهای شبه جزیره میانكاله و در نتیجه كاهش رسوب وارده به خلیج از راه اینلت ها (كانال بین دریا و لاگون) و مخروط افكنه های سمت جنوبی اینلت ها و یا نصب تله گیر رسوب در اینلت ها یا همان دهانه اصلی ورود آب به خلیج گرگان همچون راهكارهای كوتاه مدت و مؤثر در نجات خلیج گرگان است.
مغزه گیری برای مطالعات رسوبات حوزه خلیج گرگان
وی افزود: برای عرضه راهكار بلندمدت نجات خلیج گرگان از این وضعیت بحرانی، مطالعات دقیق و كارشناسی بخصوص مطالعات تاریخچه چند صد ساله خلیج گرگان از دیدگاه اكوسیستمی و رسوب شناسی ضروریست كه این مهم با مطالعات دقیق مغزه های رسوبی دست نخورده و ژئوفیزیكی از بستر خلیج امكان دارد.
انجام عملیات مغزه گیری
تدوین برنامه جامع نجات بخشی خلیج بدون حضور رسوب شناسان دریایی
این متخصص رسوب شناس دریایی، با اشاره به اینكه راهكارهایی كه برای نجات بخشی این خلیج مطرح شده، معمولا معطوف به لایروبی خلیج های رابط دریای خزر با خلیج گرگان دانست و خاطرنشان كرد: اعتقاد بر این است كه با لایروبی، آب دریای خزر می تواند به خلیج گرگان راحت تر وارد شود تا مشكل خلیج گرگان مرتفع شود و اگر این افراد می توانند كل خلیج گرگان را لایروبی كنند كه بسیار عالی است، ولی این خلیج به اندازه ای وسیع است كه امكان لایروبی در آن وجود ندارد.
لك با تاكید بر اینكه برای كاهش ورود رسوبات به این خلیج احتیاج به مطالعات بیشتری داریم، تصریح كرد: تحقیقات نشان می دهد كه احتیاج به راهكارهایی داریم كه مقدار رسوب وارد شده به این خلیج كاهش پیدا كند و در این راستا اگر بتوان تله گیر رسوبی را جلوی كانال های ارتباطی میان دریای خزر و خلیج گرگان قرار دهیم، می توان رسوبات را جمع آوری كرد. این راهكار هم از ورود رسوب به خلیج جلوگیری می كند و هم این بحران را تا حد امكان كاهش خواهد داد.
رییس پژوهشكده علوم زمین همینطور افزود: ما علاوه بر آن نیازمند مطالعات در مورد نوسان سطح آب دریای خزر هستیم و بر طبق این داده ها باید ببینیم كه رفتار خلیج گرگان نسبت به این نوسان چگونه بوده است.
وی با اشاره به تدوین طرح جامعی برای خلیج گرگان و شبه جزیره میانكاله، اظهار داشت: مقرر است از جانب سازمان محیط زیست با همكاری وزارتخانه های نیرو و جهاد كشاورزی و دانشگاه ها و پژوهشگاه ها این طرح تدوین شود، ولی در این تحقیقات، متخصصان حوزه رسوب شناسی دریایی دیده نشده و این در شرایطی است كه عمده مشكل خلیج گرگان رسوبات دریایی است.
رییس پژوهشكده علوم زمین با تاكید بر اینكه آب دریای خزر به این خلیج متصل است، اضافه كرد: ولی آنچه كه این خلیج را تهدید می كند، رسوب وارد شده به آن است و در تیم های تعیین شده برای تدوین این طرح، متخصصان حوزه رسوب شناسی دریایی حضور ندارند.
این محقق حوزه رسوب شناسی دریایی با تاكید بر اینكه روش لایروبی برای نجات بخشی خلیج گرگان روش مناسبی نیست، اظهار داشت: در مذاكره به استاندار استان گلستان كه خودش هم متخصص حوزه دریایی است، عنوان شد كه این روش در مناطقی مانند "خور موسی" موثر بوده است و من به ایشان اعلام كردم در خورموسی جریان جزر و مد غالب است؛ ازاین رو در زمان مد رسوب وارد آن می شود و در زمان جزر، این رسوبات از این محیط خارج می شوند؛ ولی در خلیج گرگان جریان های جزری و مدی وجود ندارد.
به گفته وی، رسوب وارد این خلیج می شود، ولی هیچ نیرویی برای خارج كردن این رسوبات وجود ندارد.
هشدارهایی كه ۱۵ سال قبل نادیده گرفته شد
وی با اشاره به مطالعات انجام شده در ۱۵ سال قبل درمورد وضعیت خلیج گرگان، با اشاره به اینكه در این مطالعات ما هشدارهایی در مورد این خلیج عرضه كرده بودیم، در اینباره توضیح داد: ما با مطالعات داده های ماهواره ای تكراری مشاهده كردیم كه چه مساحتی از بخش شرقی و جنوب شرقی دریای خزر، شبه جزیره میانكاله و كانال "چپاقلی" از آب بیرون آمدند.
داده های ماهواره ای از وضعیت خلیج گرگان
لك با تاكید بر اینكه مسئله رسوب گذاری در این خلیج همواره وجود داشته است، افزود: ولی زمان های گذشته كه این امر اتفاق می افتاد، مسایلی چون افزایش جمعیت حاشیه دریای خزر به این میزان حاد نبود، ولی هم اكنون بنادر مهمی در این منطقه راه اندازی شده و جمعیت افزایش یافته و شهرهای زیادی در آن مستقر شده اند و این موضوعات به حادتر شدن چالش خلیج گرگان انجامیده است.
وی مغزه گیری را از دیگر راهكارهای نجات بخشی این خلیج دانست و اظهار داشت: از این روش امكان بررسی سرمنشا رسوبات وارد شده به خلیج گرگان فراهم خواهد شد. ما مغزه گیری را انجام داده ایم ولی نتایج آن كامل نشده است.
نقش سیلاب ها در وخیم تر شدن خلیج
رییس پژوهشكده علوم زمین با اشاره به اینكه در وقوع سیلاب ها حجم زیادی از رسوبات به یك باره در خلیج تثبیت می شود، اظهار داشت: ازاین رو وقوع سیلاب ها به ضرر خلیج گرگان است؛ چون حجم زیادی از رسوبات را فرسایش می دهند و به همراه سیلاب به آخرین نقطه حوزه رسوبی یعنی خلیج گرگان و دریای خزر وارد می شوند.
نقشه خطر سیل استان گلستان
وی در عین حال با تاكید بر اینكه بحران امروز خلیج فارس ربطی به سیلاب ندارد، تصریح كرد: چون كه پیش از وقوع سیلاب ها، بحران خلیج گرگان وجود داشته و هشدارها داده شده بود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب